بورس و بازارهای مالی، مقالات
صکوک و انواع آن
آذر
دسترسی سریع
اوراق قرضه یا اوراق بدهی یکی از ابزارهای مورد استفاده برای تامین منابع مالی هستند. به خریدار این اوراق سودی در فواصل زمانی از پیش تعیین شده پرداخت میشود و در سررسید مشخصی کل مبلغ آن به خریدار اوراق پرداخت خواهد شد. بنابراین در این اوراق سود، زمان پرداخت سود و زمان سررسید آن مشخص است. اوراق قرضه بر اساس عواملی نظیر مدت سررسید، نرخ بهره، نوع وثیقه و غیره تقسیم‌بندی می‌شوند.
اوراق قرضه همانند دیگر اوراق تامین مالی مثل اوراق مشارکت و اوراق اخزا توسط دولت به منظور تامین مالی برای انجام قسمتی از پروژه ها و یا تامین بودجه انتشار می‌باید. این اوراق بدون خطر محسوب شده و مورد اطمینان سرمایه‌گذار است و عملا چون بر مبنای قوانین اسلامی قانونگذاری میشود ریسک بسیار کمی دارد چون اوراق دارایی محور است و در شرایط تورمی کشور ما ارزش دارایی ها به مرور زمان بیشتر میشود. اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری‌ها و اوراق خزانه نمونه‌هایی از اوراق قرضه منتشر شده توسط دولت است.
صکوک چیست؟
صکوک جمع کلمه صک و به معنای اسناد است. این لغت در فارسی مترادف چک در نظر گرفته می شود. ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مشابه به هم و قابل معامله در بازارهای مالی هستند. این اوراق بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلامی طراحی شده و دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آنها هستند. صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به‌کار گرفته میشود این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار بورس در زمانهای مشخص میباشد. نمادهای مربوط به اوراق مالی اسلامی یا صکوک، عموماً با حرف “ص” شروع میشود و میتوان لیست اوراق مورد معامله را در سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران و یا شرکت فرابورس مشاهده کرد. نمادهایی همچون صبهمن(صکوک مرابحه بهمن) صایپا، صخود (صکوک رهنی خودرو) نمونه هایی از این نمادهای اوراق صکوک می‌باشند.
تفاوت صکوک با اوراق قرضه ثابت
صکوک نشان‌دهنده مالکیت یک دارایی مشخص است و اوراق قرضه فقط گواهی تعهد بدهی است. به بیان دیگر بین صادرکننده اوراق قرضه و خریدار آن رابطه‌ای به شکل وام دهنده و وام گیرنده برقرار ست که در آن نرخ بهره وام ثابت است.
در اوراق قرضه میتوان دارایی‌هایی که به لحاظ اسلامی و قوانین اسلامی اشاره به آنها نشده هم میتوانند پشتوانه اوراق قرار گیرد اما در مورد اوراق صکوک تنها دارایی‌هایی که به لحاظ شرعی مجاز و صحیح محسوب می‌شوند، ملاک انتشار این اوراق هستند برای همینه به صکوک اوراق قرضه اسلامی گفته میشود.
اعتبار اوراق قرضه وابسته به اعتبار صادرکننده یا ناشر آن است در حالی که اعتبار صکوک به ناشر بستگی ندارد بلکه به ارزش دارایی پشتوانه بستگی دارد.فروش صکوک در بازار ثانویه، فروش ارزش و مالکیت یک دارایی محسوب میشود. در حالی که اوراق قرضه نوعی از تعهد بدهی هستند. در اوراق صکوک امکان افزایش دادن اصل ارزش دارایی وجود دارد در حالی که در اوراق قرضه مبلغ غیر قابل تغییر و ثابت میباشد.
تشابه صکوک با اوراق قرضه
قابلیت نقد شوندگی در بازار ثانویه را دارند ( بازار ثانویه با هدف امکان سازی معامله اوراق منتشر شده در بازار اولیه و افزایش دادن قابلیت نقد شوندگی اوراق بوجود آمده است)
مزایای استفاده از صکوک
کمک به توسعه بازار سرمایه با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار
افزایش نقدینگی برای شرکت یا شخص بانی (شرکتی که اوراق صکوک یا اوراق تأمین مالی را منتشر کرده) از طریق انتشار صکوک و نقدینگی که ایجاد می‌کند.
اگر در انتشار صکوک دارایی که پشتوانه میشود غیرقابل نقد یا دارای ارزش کمتری نسبت به اوراق صکوک باشد، وجوه و اسناد نقدی جای آن دارایی را می‌گیرد.
دارایی هایی که شرکت یا شخص بانی در قبال اوراق صکوک ضمانت میدهد همزمان در حین تعهدی که در ازای ان دارد، برای خود بانی نیز قابل استفاده میباشد و این یک امتیاز عالی است.
از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر میشود لذا دارای ریسک کمتری است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش میدهد.
انواع اوراق صکوک یا اوراق مالی اسلامی مرسوم در کشور
صکوک مالکیت دارایی و منافع حاصل از دارایی
صکوک سلم(سلف)
صکوک استصناع
صکوک مشارکت
صکوک مرابحه
صکوک مضاربه
صکوک مزارعه
صکوک مالکیت دارایی و منافع حاصل از دارایی
این نوع از اوراق صکوک برای تامین مالی شخصی یا شرکتی منتشر می شود که قصد خرید یک دارایی ملموس که در آینده آن را به منظور تأمین مالی و اهداف دیگر اجاره میده، دارد. به این ترتیب سرمایه گذاران سهم مشخصی از درآمدها و سودهای مرتبط با دارایی خواهند داشت. در حقیقت این نوع از اوراق مالکیت منافع دارایی هایی است که در آینده ساخته می شود.
اوراق صکوک سلم یا همان سلف
در ابتدا باید بدانید که سلف از اقسام بیع بوده و عکس نسیه است. هنگامی که شخصی تولید یا ارائه کالای معین را مورد هدف قرار میدهد، با انتشار این نوع صکوک قادر خواهد بود تا منابع مالی مورد نیاز خود را تامین کند. در واقع سرمایه‌گذاران در این اوراق، کالای مورد نظر را پیش خرید کرده‌اند. مثال: سلف نفت کوره و اوراق سلف موازی استاندارد ذوب آهن.
در این حالت یک شرکت با شرکت دیگری به نمایندگی از طرف خریداران صکوک سلف وارد قرارداد میشود و هدف از این قرارداد، این است که بین کالاها و خریداران واسطه شود و یک رابط برای آسان شدن فعالیتهای طرفین باشد. در صکوک سلف لازم است بدانید که کالاهایی که در این صکوک قرار می‌گیرند نباید جزء کالاهایی باشد که برای این عقود در شرع مجاز شمرده نشده اند؛ و بنابراین انواع طلا و سکه را نمی‌توان جهت انتشار صکوک سلف به عنوان دارایی پایه قرار داد. در ساختار صکوک سلف، متعهد قرارداد می‌بندد که از طرف دارندگان نهایی صکوک، کالا را خریداری کند و سپس برای تامین سود دارندگان و صاحبین اوراق صکوک این دارایی ها را به فروش برساند. متعهد در قبال انجام این خرید و فروش، کمیسیون کارگزاری دریافت می‌کند.
پس به این ترتیب با انتشار اوراق سلف، شرکت ها میتوانند نیاز نقدینگی خود را مرتفع سازند و سرمایه‌گذاران نیز با خرید اوراق سلف این فرصت را دارند که کالای مورد نیاز خود را در تاریخ سررسید به قیمت مناسبی تهیه کنند و چنانچه قیمت کالا در بازار در تاریخ سررسید بالاتر از قیمت توافقی در قرارداد سلف باشد آنگاه مابه‌التفاوت این دو مبلغ، سود سرمایه‌گذاران را تشکیل میدهد.
صکوک استصناع
برای درک این این نوع صکوک فرض کنید شهرداری ها یا شرکت های دولتی و خصوصی که در صدد احداث یا توسعه پروژه ای هستند ولی بودجه و پول انجام اینکارو در حال حاضر ندارند و طی قراردادی توافق میکنن که بهای این پروژه رو طبق زمان بندی مشخص (مثلا 5سال) از طریق واگذاری این اوراق به پیمانکار بدهند. مثل اوراق صملی ۹۷۰۹ با نرخ سود ۲7 درصدی و سررسید ۳ ساله (ضامن اوراق:شرکت سرمایه گذاری گروه توسعه ملی)
صکوک مشارکت
صکوک مشارکت یا اوراق مشارکت سندی است که دارنده و صاحب آن، نسبت به بخشی از یک دارایی که متعلق به دولت، شرکت‌های تعاونی یا خصوصی است، مالکیت دارد و تا سررسید اوراق، هر نوع تغییر قیمت دارایی شامل صاحب اوراق مشارکت هم میشود. طبق تعریف قانون انتشار اوراق مشارکت در ایران اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام يا بی‌نامى است كه به قيمت اسمى مشخص براى مدت معين منتشر مي شود و به سرمايه گذارانى كه قصد مشاركت در اجراى طرحهاى موضوع انتشار اوراق را دارند واگذار می‌گردد.
اوراق مرابحه
هدف از صکوک یا اوراق مرابحه قراردادی است که فروشنده قیمت تمام شده کالا (شامل قیمت خرید، هزینه‌های حمل و نقل، نگهداری، سایر هزینه‌های مربوطه) را به اطلاع مشتری می‌رساند و پس از آن مبلغ یا درصدی اضافه‌تری را به عنوان سود تقاضا می‌کند. این اوراق، اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها بصورت مشاع مالک دارایی مالی هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. اوراق مرابحه انواعی دارد مانند اوراق مرابحه تأمین مالی، اوراق مرابحه تأمین نقدینگی و اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری. مثال: اوراق مرابحه ۲ ساله و با نرخ ۲1 درصد شرکت صنعتی بوتان (سهامی عام)
اوراق مضاربه
در این نوع اوراق ناشر با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و بعنوان مضاربه در اختیار بانی(شرکتی نشر دهنده اوراق جهت تأمین مالی) قرار میدهد و بانی هم در انواع فعالیت اقتصادی و سرمایه گذاری سودآور بکار می‌گیرد و در پایان هر دوره مالی سود حاصله را بر اساس نسبت‌هایی که در اوراق درج گردیده است، میان خود و صاحبان اوراق تقسیم می‌کند.
اوراق مزارعه
این نوع اوراق بهادار بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده و ناشر با واگذاری این اوراق، وجوه متقاضیان را جمع‌آوری کرده و با آن اراضی و زمین های قابل زراعت و کشت خریداری می‌کند. سپس این اراضی را طی قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می‌کند تا روی این اراضی بصورت مشارکتی و درصدی زراعت کنند و در پایان سال محصولات را با هم تقسیم کنند.
دسته بندی اوراق صکوک مبتنی بر ثابت یا انتظاری بودن نرخ سود
اوراق مبتنی بر خرید و فروش دین:
این گروه از اوراق بهادار اسلامی از جهت بازدهی نزدیکترین گروه به اوراق بهادار ربوی هستند. این اوراق در زمان مشخص سود معینی بدست می آورند. از جمله این اوراق میتوان به انواع اوراق استصناع و اوراق مرابحه را نام برد.
اوراق مبتنی بر خرید و فروش دارایی فیزیکی:
این گروه از اوراق بهادار بر خرید و فروش دارایی فیزیکی مبتنی است.از شاخص‌ترین مصداق این گروه میتوان به اوراق اجاره علی الخصوص اوراق اجاره به شرط تملیک اشاره کرد. که به منظور تامین مالی یا نقدینگی منتشر میشود. این اوراق بازدهی مشخص ندارند و بر مبنای شرایط و وضعیت اقتصاد روز بازدهی متغیری دارند.
اوراق مبتنی بر مشارکت در سود طرح اقتصادی:
این گروه از اوراق بهادار اسلامی بر اساس قراردادهای مشارکتی طراحی شده‌اند. از جمله این اوراق میتوان به اوراق مشارکت، اوراق مضاربه، اوراق مزارعه اشاره کرد. در این گروه از اوراق صاحبان اوراق بصورت مشاع بعنوان صاحبان سرمایه در احداث پروژه یا انجام یک فعالیت اقتصادی مشارکت می کنند و در سود حاصل از آن سهیم می‌شوند و چنانچه پروژه با زیان مواجه شود زیان آن به تناسب بین صاحبان سرمایه تقسیم می‌شوند.
ریسک های اوراق صکوک
ریسک از بین رفتن و یا کاهش ارزش دارایی‌ها:
در صورت بیمه نکردن اصل دارایی اگر به هر دلیل و اتفاق سیاسی و اقتصادی ارزش دارایی کم شود، با کاهش ارزش اوراق امکان ضرر برای خریدار اوراق وجود دارد. البته ریسک کاهش ارزش دارایی را میتوان از طریق اعطای اختیار فروش به دارندگان اوراق صکوک حذف کرد. به این صورت که آنها می توانند با اعمال اختیار فروش خود، صکوک را به قیمت مندرج در برگه اختیار فروش به خود تأمین کننده اوراق (بانی) بفروشند.
ریسک نرخ سود:
مبلغ اجاره بها در صکوک اجاره ثابت است و با افزایش نرخ سود در بازار سود بیشتر به دارندگان این اوراق تعلق نمی‌گیرد.
نتیجه گیری
اوراق تامین مالی به معنای فراهم آوردن سرمایه و بودجه برای یک پروژه از یک نهاد دولتی یا خصوصی است. یکی از انواع رایج تامین مالی، اوراق صکوک است که به‌عنوان ابزار جدید برای تامین مالی جایگزین مناسبی برای اوراق قرضه در نظر گرفته شد. صکوک نوعی دارایی مطمئن است که در زمره اوراق بهادار تضمینی و قابل معامله طبقه‌بندی میشود. اول بورسی های عزیز در این مقاله سعی کردیم اطلاعات مفید و کاربردی از اوراق صکوک در اختیار شما قرار دهیم.البته انواع دیگیری از این اوراق نیز وجود دارند که ما مهمترین ها و مواردی که کاربرد دارد را بررسی کردیم. امیدواریم که از این مقاله راضی بوده باشین. خوشحال میشیم در مورد نکاتی که نیاز به اطلاعات بیشتر دارین برای ما کامنت بزارین که بتونیم بیشتر به شما عزیزان دل خدمت کنیم.
منبع : آکادمی اول بورس
